Hacc kelimesinin sözlük anlamı ;kastetmek,yönelmek,ziyaret etmektir.Haccın terim(ıstılah) manası ise; “ihrama girerek senenin belirli günlerinde (Zilhicce ayının 9-10-11-12. günleri) Kabe’yi Muazzamayı ziyaret ve Arafatta durmak(vakfe)dir.”Şartlarına uygun olarak hacc farizasını yerine getiren kişilere hâcc (Türk dilinde hacı) denir ki ,çoğulu “hüccâc” tır.
Hacc hicretin 9. yılında farz kılınmıştır.Farziyyeti kitab,sünnet ve icma ile sabittir.Hem mal hem bedenle yapılan bir ibadettir.Belirli şartları taşıyan müslümanların ömründe bir defa hacca gitmesi farzdır.
Arafatta vakfe Cuma gününe rastlarsa Haccı Ekber,diğer günlere rastlarsa Haccı Asğar denilir.
A-FARZ OLUŞUNUN ŞARTLARI
1) Müslüman olmak
2) Akıllı olmak
3) Ergenlik çağına girmek
4) Hür olmak:hürriyeti kısıtlanmış,tutuklu,yada hükümlülere,köle ,cariye ve esirlere hacc farz değildir.
5) Kudret:Kişinin kendisinin ve aile fertlerinin hacca gidip dönene kadar geçimlerine yetecek kadar maddi imkanı olmalıdır.
6) Yeterli bir vakte sahip bulunmak
7) Haccın farz olduğunu bilmek;müslüman olmayan ülkelerde yeni müslüman olan kimseler için söz konusudur.
B-EDASININ ŞARTLARI
1) Sağlıklı olmak
2) Hacc yollarının güvenli olması
3) Hacca giden kadın ise yanında kocası veya mahremi yani,kendisiyle evlenmesi caiz olmayan yakın akrabaları (kardeş,baba,oğul,yeğen ...) bulunması.
4) İddetin bitmiş olması.Boşanmış kadın enaz üç ay,kocası ölen kadında en az dört ay on gün beklemedikçe haccca gidemez.
C-SIHHATİNİN ŞARTLARI
1) İslam
2) Özel mekan:Hacc için özel mekan Arafat ve Kabedir.
3) Vakit:Arafatta vakfenin süresi arefe günü öğleden sonra başlar,Kurban bayramının birinci günü fecri sadığın doğuşuna kadardır.Ziyaret tavafının süresi ise Kurban bayramının birinci günü fecri sadığın doğuşundan ömrün sonuna kadardır.
4) İhram:Hacı adayı hacc niyetiyle ihrama girecektir.Niyet haccla beraber umreyide içine alabilir.
1) İhram:Hacc ve umre niyetiyle yapılması helal olan bazı şeyleri hacc süresince nefse haram kılmaktır.İhrama niyetle girilir ve ihram süresince telbiye getirilir.”Allahım! Senin emrine her zaman uyarım.Senin eşin ve dengin yoktur.Davetine uyarım.Hamd ve nimet senindir.Mülk te senindir.Ve senin asla eş ve ortağında yoktur.”
Müslümanlar hacc ve umre esnasında bu duayı yokuşta,inişte her fırsatta sık sık okumalıdırlar.Erkekler açıktan yüksek sesle,kadınlar ise içlerinden okurlar.
İhrama girecek kişi şunlara dikkat etmelidir.Boy abdesti almak,bu sünnettir.Abdest almak ta mümkündür.Tırnakları kesmek.Traş olmak ve temizlenmesi gereken vücut kıllarını kesmek.İzar ve Rida’dan meydana gelen özel bir elbise giymek.İzar,belden aşağı sarılan dikişsiz,peştamal görevi yapan bir etekliktir.Rida ise, belden yukarısını örten dikişsiz bir örtüdür.Bunların yeni veya temiz,yıkanmış ve beyaz olması müstehabtır.İhramdan önce güzel kokular sürünmek.İhrama girmeden önce iki rekat namaz kılmak ve hacca niyet etmek ve telbiye getirmek,sonra Peygamber (SAV)’e salatu selam getirilir.Kadınların ihramı her zaman giydikleri günlük elbiseleridir.İhram dünyevi işlerden soyunmayı,el-etek çekmeyi ifade eder.Geçici rütbeler orada biter.Ölü iken giyilen kefene eş bir hal.İnsan bu kıyafetiyle birkaç gün ömür geçirerek fani olduğunu duyacaktır.
İhramlıya yasak olan şeyler:
İhramlı olan kimseye bazı şeyler haram,bazı şeyler ise mekruhtur.
Yapılması Haram Olanlar:Cinsi münasebet,normal zamanda yapılması haram olan şeyler,kavga etmek,kara hayvanının avlamak veya avcıya göstermek veya etini yemek,bedene veya elbiseye koku sürmek, tırnakları kesmek,erkeklerin dikişli elbise giymeleri,vücuttan kıl koparmak veya saç kesmek,harem hudutlarındaki ağaçları,otları,bitkileri koparmak veya kesmek.
Yapılması Mekruh Olanlar:İhramlı olan kimsenin güzel kokuları koklaması veya yanında taşıması,içinde kokulu maddeler bulunan şeyleri yemesi...
İhramlıya Mübah Olan Şeyler:İhramlının kan aldırması,vücudunu kaşıması,yıkanması,şemsiye taşıması,ağaç,çadır,ev gölgesine sığınması.Fakat şemsiyenin başa değmemesi gerekir.Çünkü başın açık olması vacibtir.
2) Arafatta vakfe:Zilhiccenin 9. günü yani arefe günü öğleden sonra ,Kurban bayramının 1. günü fecri sadığın doğuşuna kadar Arafatta az bir süre de olsa kalmaktır.Arafatta gündüz bulunanların güneş batıncaya kadar beklemeleri vacibtir.Bunu terkederlerse dem (küçük baş kurbanlık hayvan) kurban etmeleri gerekir.
Arafatta vakfe kişinin kendinden geçmesi Allahda eriyiş ve ona kavuşmanın bir sembolüdür.
3) Kabe’yi Muazzamayı Ziyaret Tavafı:Ziyaret tavafının süresi Kurban bayramının ilk günü fecri sadığın doğuşundan başlayarak ömrün sonuna kadar devam eder.
Hacc ve umre ibadetinde bulunacak kişinin Kabeyi ziyaretine ve etrafında 7 defa dönmesine tavaf denir.Her bir dönüşe şavt ismi verilir.Hacerul esvedin karşısında Kabeye dönülerek eller yukarı kaldırılır ve “Bismillâhi Allâhu Ekber” denilerek başlanılır ve Kabe sola alınır.Her şavtta Hacerul esvedin karşısına gelince selamlanılır.
Ziyaret Tavafının Şartları:
1) Vakfeden sonra ihramlı olarak yapmak ve ziyaret tavafına niyetlenmek
2) Mescidi Haram içerisinde,Kabe etrafında yapmak
3) Bayram günlerinde geciktirmeden yapmak.Hacı adayı ziyaret tavafını yapmadıkça tamamen ihramdan çıkmış sayılmaz.
Tavafın Vacibleri:
1) Gücü yeten bizzat kendisi tavaf yapacaktır.Yürüyemeyen kimse bu tavafı başkalarının omuzunda yapabilir.
2) Hacerul esvedden başlanıp,Kabe sola alınarak tavaf etmek
3) Farz olan 4 şavtı 7’ye tamamlamak
4) Ziyaret tavafını bayram günleri içinde yapmak
5) Namazda örtülmesi gereken yerleri tavaf esnasında da örtmek
6) Tavafı Hatimin dışından yapmak.Hatim;altınoluk karşısında küçük bir duvardır.Onunla Kabe arası Kabeden sayılır.
7) Her tavafın 7 şavtından sonra iki rekat namaz kılmak
Tavafın Sünnetleri:
1) Üste sarılan ihramın bir ucunu sağ kol altından alıp sol omuz üzerine koymak,ıztıba
2) Tavafa rüknü yemani yönünden Hacerul esvede doğru gelerek başlamak
3) Her şavt sonunda Hacerul esvede dönerek Kabeyi selamlamak,tekbir getirmek,istilam
4) Tavafın 7 şavtını peşpeşe yapmak
5) Tavaftan sonra kılınacak iki rekat namazı Makamı İbrahim tarafında kılmak.Bu namazdan sonra yapılacak dua ile peşinden zemzem suyu içmek müstehabtır.
Tavafın Mahiyeti:
Tavaf bir nevi namazdır.Her şavtında Allahu Ekber diyerek başlamak namazın iftitah tekbiri gibidir.Tavaf Allahu Tealaya karşı sevgi ve tazimin bir işaretidir.Arş etrafında dönerek Hakkı tesbih eden meleklerin hallerine bir benzeyiştir.Madde aleminden mana alemine ruhen yücelmenin basamaklarıdır.Haremi Şerifte bulundukça Kabeyi tavaf,orada nafile ibadette bulunmaktan üstündür.Hiçbir şey söylemeden,otumadan dönmek de yine bir ibadettir. Kabe bu dünyanın ötelere bağlı serhad kapısıdar.Bütün yönlerin orada birleştiği bir yerdir.
Tavafın Çeşitleri:
1) Tavafı Kudüm:Taşradan Mekkeye gelenlerin yaptıkları ilk tavaftır.Gelme,ulaşma,kavuşma tavafıda denilir.Hükmü sünnettir.
2) Tavafı Ziyaret:Arafatta vakfeden sonra Bayramın 1. günü fecri sadığın doğuşundan sonra yapılır.Hükmü farzdır.
3) Tavafı Sader veya Tavafı Veda:Mekke dışından gelenlerin ayrılırken yapmaları gereken Kabeye veda tavafıdır.Hükmü vacibtir.
4) Tavafı Tatavvu:Mekkede bulunanların zaman zaman yaptıkları,nafile nevinden tavaflardır.Bu tavaf taşradan gelenler için nafile namazdan daha önemlidir.
5) Tavafı Umre:Hanefilere göre sünneti müekkede olan umrenin rüknüdür.Diğer rüknü ise ihramdır.
1) Safa ve Merve tepeleri arasında sa’y etmek:Safa ve Merve tepeleri Kabenin hemen yakınlarında olup Hacer validemizin oğlu İsmail için su aramak arzusuyla koşarak gidip geldiği tepelerdir.Sa’ye Safadan başlanır. Safadan Merveye 4,Merveden Safaya 3 olmak üzere toplam 7 defa gidiş geliş yapılır.
Bu tepelerden birinden diğerine gitmeye şavt denir.Sa’ye Safadan başlanması özür yoksa yürüyerek yapılması ve 7 şavt olması vacibtir.
Sa’ye tavaftan hemen sonra başlamak,sa’yi abdestli olarak yapmak,sa’y esnassında iki yeşil direk arasında çalımlı ve süratli yürümek (hervele),sa’y esnasında tekbir,tehlil ve salavat getirmek,Sfa ve Merve tepelernden Beytullaha bakmak sa’yin sünnetlerindendir.
2) Müzdelifede vakfe:Arafattan inilince Müzdelifeye gelinir.Orada bayram sabahı sabah namazı vaktinde namaz kılındıktan sonra güneş doğana kadar beklenilir,dua edilir.Özürsüz terkedenin kurban kesmesi gerekir.
3) Şeytan Taşlama (Remyi Cimar):Müzdelifede vakfeden sonra Minaya gelindiğinde Şeytan taşlama yapmak haccın vacibidir.Bunların taşlanması şöyle olur.Bayrımın 1. günü Cemreyi Akabeye 7 taş atılır.Bayramın 2. günü her üç cemreye 7’şer taş olmak üzere toplam 21 taş atılır.Bayramın 3. günü de aynı şekilde 21 taş atılır.Üçüncü gün güneş batmadan Minadan ayrılamayanlar ertesi günde aynı şekilde 21 taş atarlar.Toplam 70 taş atılır.Cemrelere atılacak taşların taş ve toprak cinsinden olması,taşların küçük olması gerekir.
Şeytan taşlama,insan ömrünün her anında düşman bildiği o meluna ve benzeri lahnetlilere hınçla yüklenme ve intikam alma işi.Orada kişi öz nefsini korumak için Allahın ulu adıyla şeytan ve kör nefsi için atacak ta atacaktır.
4) Halk ve Taksir:Halk usturayla tıraş,taksir saçları kısaltmak anlamındadır.Kadınların tıraşı ise ,yalnız saçlarının uç kısımlarının biraz kısaltılmasıdır.
Tıraş,kısaltma veya kazıtma işi Krban bayramı günlerinde harem veya çevresinde yapılır.Bu işlem haccın vaciblerindendir.Kişi bayramın 1. günü önce Cemreyi akabeyi taşlar,sonra kurban kesmesi gerekiyorsa kurban keser sonrada tıraş olur ihramdan çıkar.Cinsi temas hariç her türlü iş yapabilir.Bundan sonrada hacılar Kabeye giderek ziyaret tavafını yaparlar ve her iş serbest hale gelir.
5) Veda tavafı:Mekke dışından gelenlerin Veda tavafı yapmaları vacibtir.Mekkeden ayrılırken yapılır.
6) Tavafa Hacerul esvedden başlamak
7) Tavafı Kabeyi sola alarak sağdan yapmak
8) Herhangi bir özür yoksa tavafı yürüyerek yapmak
9) Tavafı yaparken abdestli olmak,avret mahallini örtmek
10) Tavafı hatim denilen yerin dışından yapmak
11) Tavfın 7 şavt olması
12) Tavaf bittikten sonra iki rekat namaz kılmak
13) Hacc ve umreyi birleştirenlerin kurban kesmesi
14) Ziyaret tavafının kurban bayramı günlerinde yapılması
15) Arafatta güneş batıncaya kadar beklemek
16) İhramlıya yasak olan şeylerden kaçınmak
Haccın vaciblerinden herhangi biri terkedilirse ,bu durum haccın sıhhatine engel teşkil etmez.Ancak ceza olarak kurban kesmek gerekir.
1) İhrama girmeden önce boy abdesti veya abdest almak
2) İhram niyeti ile iki rekat namaz kılmak
3) İhramın beyaz ve yeni olması
4) İhramdan sonra fırsat buldukça telbiye getirmek
5) İhrama girerken güzel kokulu şeyler sürünmek
6) Mekkeye ilk girildiğinde kudüm tavafı yapmak
7) Ziyaret tavafının ilk üç şavtında remel (omuzları dik tutup silkerek ve adımları kısaltıp sıklaştırarak çalımlı yürümek) yapmak
8) Tavaf esnasında erkeklerin ridalarını sağ koltuk altından geçirip sol omuzları üstünde örterek bağlamaları
9) Arafattan Müzdelifeye,Müzdelifeden Minaya gidişte ve Minada kimseyi rahatsız etmemek
10) Şeytanları taşlarken küçük,orta ve büyük şeytan tarzındaki sırayı gözetmekŞeytan taşlamaya ilk gün öğleden önce,diğer günlerde ise öğleden sonra başlamak
11) Bayram gecesini Müzdelifede geçirmek
12) Müzdelifeden Minaya güneş doğmadan gitmek
13) Medine’ye gidip Peygamber (SAV) Efendimizin kabrini ziyaret etmek
Haccın sünnetlerini terkedenin haccı sahih olur,ancak haccın bazı sevap ve faziletlerini kaçırmış olur.
1) Hacceden kişi helal mal ve kazançla bu ibadeti yerine getirmelidir.
2) Yola çıkmadan kul borçlarından acil olanlarını ödemelidir.
3) Günahlara tevbede bulunmak,kaza namazlarını ifaya çalışmak
4) Yolda geçimsizliğe düşmemek,niza çıkarmamak,riya ve gösterişten kaçınmak,herkesle iyi geçinmek
5) Eş,dost ve akrabalarla vedalaşmak.Hacca giderken ve dönüşte evinde iki rekat namaz kılmak
6) Mekke ve Medinede ve her ikisi arasında bulunan diğer yerlerde bulunan;Nebi (SAV)’in ve ashabının,ilk müslüman şehitlerinin kabirlerini ,mescidlerini ziyaret etmek
A-Hüküm Yönünden
1) Farz Olan Hacc:Hacc üzerine farz olan kişinin ömrühde bir defa yapmakla mükellef olduğu haccdır.
2) Vacib Olan Hacc:Adanmış veya başlanmışken yarıda bırakılmış nafile bir haccın yerine yapılan haccdır.
3) Nafile Olan Hacc:Ergenlik çağına ulaşmamış çocuk gibi henüz farz haccla mükellef olmayan kişinin yaptığı hacc ve farz olan haccı yerine getiren kişinin Allah rızası için ikinci ,üçünçü ..... defa yapacağı haccdır.
B-Yapılış Yönünden
1) Haccı İfrad:İhrama girerken sadece hacc için niyet etmektir.Bu haccda kurban kesmek vacib değildir.
2) Haccı Temettu:Hacı adayı,hacc mevsiminden önce umre için ihrama girer,umresini yapar ve ihramdan çıkar.Aynı mevsimde henüz yurduna dönmeden hacc için ihrama girerek yapılan haccdır.Temettu haccında kurban kesmek vacibtir.
3) Haccı Kıran:Bir ihram ve bir niyetle umre ile arası birleştirilen haccdır.Yani ihrama girilir,umre yapılır, ihramdan çıkmadan hacca devam edilir.Kıran haccında kurban kesmek vacibtir.
Haccda Kurban Kesmek:
Bilindiği üzere hacc,Zilhicce ayında Kurban günlerinde yapılmaktadır.İşte bu günlerden “Eyyami Nahr” (kurban günleri) denilenleri de Zilhiccenin 10-11-12. günleridir.O günlerde kesilen kurbana da Hedy adı verilir.Kurban bayramında müslümanların kestiği kurbana da uhdiyye denir.Dini hükmü itibariyle hedyin çeşitleride şöyledir.
1) Tatavvu Olan Hedy: Yalnız hacc ve yalnız umre yapanların Allah rızası için kestikleri nafile kurbanlardır.
2) Vacib Olan Hedy:Haccı kıran ve haccı temetuya niyetlenenlerin,yani hacc ile umreyi birlikte yapanların kesmeleri gereken vacib olan kurbandır.
3) Ceza Mahiyetinde Vacib Olan Hedy:Hacc ibadetini ifa sırasında işlenilen cinayetlerden bazıları kurban kesme cezasını gerektirir.Bu kurbanı kesmek vacibtir ve kesen yiyemez.
Tatavvu ve vacib hedyin kesileceği zaman,bayramın1.2.3. günleri gündüzüdür.Kesme yeride Mina ve civarıdır.Bu iki tür kurbandan sahibi yiyebilir.Kesilen kurbana hedy denmesinin sebebide Beytullaha hediye edilmesidir.
Cezası Sığır veya Deve Kesme Keffareti Olan Suçlar:
1) Arafatta vakfeden sonra henüz saçları kısaltmadan veya kazıtmadan evvel cinsi münasebette bulunmak
2) Cünüb,hayızlı ve loğusa olan kişinin yani büyük hadeslinin rükün olan ziyaret tavafını yapmasıdar.
3) Saç veya sakalının tamamını veya ¼’nü tıraş etmek
Cezası Koyun veya Keçi Kesme Keffareti Olan Suçlar:
1) İhramlının bir organının tamamını veya bir araya toplandıklarında tam bir organ alanı kadar olabilecek şekilde vücudunun ayrı ayrı yerlerine güzel koku sürmesi
2) Tam bir gün boyunca dikişli elbise giymesi veya başına bir örtü örtmesi
3) Aynı yerde iki el ve iki ayağın yada bir el ve bir ayağın tırnaklarını kesmesi
4) Haccın vaciblerinden birini yapmamak
5) Veda tavafını cünüb olarak yapmak veya tavafın bir şavtını terketmek
Sadaka Vermeyi Gerektiren Suçlar:
1) Bir organdan daha az miktarda bedeninin bir yerine koku sürmek
2) Bir günden az olarak dikişli ilbise giymek veya başını örtmek
3) Başın ¼’ünden azının saçlarını kazımak.
4) Bir parmağın tırnağını kesmek,
5) ABstsiz kudüm ve veda tavafında bulunmak
6) Şeytan taşlanırken 1 taş eksik atmak
7) Başkasının başındaki saçları kazımak veya tırnakları kesmek
8) Kişinin ,üzerinde sıcak kan dolaşımı olmayan bir canlıyı öldürmesi veya öldürmesi için birine göstermesi , mesela çekirge gibi
Bu sadakanın miktarı bir fakirin bir günlük yiyeceğidir.
İhrama girerek Kabeyi tavaf etmek ve Safa – Merve arasında sa’yetmek suretiyle yapılan ibadete denir. Umre için vakit şartı aranmaz.Senenin herhangi bir günü umre yapılabilir.Ramazanda umre yapmak mendubtur. Hayatında bir kez umre yapmak sünneti müekkededir.Umre;ihram.niyet,tavaf,sa’y ve tıraş olmaktan ibarettir.
Umrenin rukünleri,vacibleri,sünnetleri,mekruhları,edebleri,şartları,haramları ve umreyi bozan şeyler aynen hacc ibadetindeki gibidir.
Hacc İle Umrenin Farkları:
1) Umre sünneti müekkede,hacc farzdır.
2) Umrenin belirli bir zamanı yoktur,hacc belirli bir zamanda (Zilhicce 9-10-11-12-13 ) yapılır.
3) Umrede vakfede bulunma ve şeytan taşlama yoktur.Hacc da bunlar vardır.
4) Umrede hutbe yoktur,haccda hutbeler vardır.
5) Umrede sader ve kudüm tavafı yoktur,haccda vardır.
6) Umreyi bozmak koyun kurban etmeyi gerektirir.Haccı bozmak ise sığır veya deve kurban etmeyi gerektirir.
7) Umrede kurban yok,haccda vardır.
Bedeni ibadetlerde dinin amacı;her kişinin tek tek ibadeti yapmasıyla meydana gelmektedir.Dini amaç;her kişinin kendisinin ibadeti yapmadıkça gerçekleşmeyeceğinden bedeni ibadetlerde başka kişileri vekil veya naib tayin etmek mümkün değildir.
Mali ibadetlerde dinin amacı;toplumun mali dengesini sağlamaktır.Bu dengenin sağlanması için,mali imkanlar ihtiyaç sahiplerine verilmişse dinin amacı gerçekleşmiş sayılır.Bu ibadetlerde,kişinin bir başkasını vekil veya naib tayin etmesi mümkündür.
Hacc gibi hem bedeni hem mali bir ibadet,en ideal bir eda biçimi olan kişinin kendisi tarafından yerine getirilemeyek ise,yani eda imkanı kalmamış ise bir başkası tarafından eda edilebilir.Kendisine bedel olarak başkasının hacca gitmesin isteyen kişiye,isteyen anlamında amir (müvekkil),onun yerine hacca giden kişiye de naib veya vekil denir.Ancak bunun için birtakım şartların bulunması gerekir.
Bedel Haccının Şartları:
1) Haccetmeye mani aczin geçici olmayıp ölene kadar devam edecek olması.Körlük,kötürümlük... gibi
2) Amire hacc farz olmalıdır.
3) Müvekkil vekilinden haccetmesini kendisi istemelidir.Onun yol masraflarını vermelidir.Vekil lehine ücret şart koşulmamalıdır.Çünkü ibadetler ücret karşılığı yapılmaz.
4) İhrama girerken veya hacc fiillerine başlamadan önce vekil,müvekkili için hacca niyetlenmelidir.
5) Vekil amir namına haccetmelidir.Naib amirin bu haccını bozmamalıdır.Bozarsa masrafları geri öder.
6) Hacc ve umre hakkında müvekkil vekilden hangi ibadetin yapılmasını istemişse onu yapmalıdır.Mesela ifrad haccını istemişse onu ifa etmelidir.
7) Vekil hem kendi hem müvekkili namına ihrama giremez.Telbiyede bulunamaz.
8) Amir ve naibi müslüman,akıllı ve baliğ olmalıdır.